Fot. Monitor Wołyński

Polska poetka, nauczycielka, działaczka społeczna i katolicka, w czasie II wojny światowej zajmowała się pomocą Polakom, m.in. wywożąc z ziem wschodnich do Krakowa polskie dzieci osierocone w rzezi wołyńskiej. W roku 2025 przypada 15. rocznica z dnia śmierci Ireny Sandeckiej. Zapraszamy do zapoznania się z jej życiorysem.

Irena Sandecka urodziła się 11 kwietnia 1912 roku w Humaniu na Kijowszczyźnie w rodzinie inteligenckiej o patriotycznych tradycjach. Rodzice pochodzili z Warszawy. Miała też jedynego brata Jerzego – muzyka i dyrygenta chórów żołnierskich i dziecięcych, uczestnika Powstania Warszawskiego, więźnia obozów w Gross-Rosen i Leitmeritz. Rodzice spoczywają w Krzemieńcu, a brat w Warszawie na Powązkach.

Ukończyła Liceum Krzemienieckie oraz, jako eksternistka, Seminarium Nauczycielskie Liceum Krzemienieckiego im. Hugona Kołłątaja. Po studiach pedagogicznych na Uniwersytecie Jagiellońskim pracowała jako nauczycielka w szkołach powszechnych w Równem, Krzemieńcu i Sosnowcu.

Fot. dziennikpolski24.pl

Wybuch II wojny światowej zastał Irenę Sandecką w Belgii, gdzie prowadziła harcerskie półkolonie dla dzieci polskich robotników. Podjęła natychmiastową decyzję o powrocie do kraju. Przez Francję, Szwajcarię, Włochy, Węgry i Rumunię dotarła do Lwowa, gdzie zgłosiła się na ochotnika do obrony miasta. Po powrocie do Krzemieńca włączyła się w działalność Okręgowej Delegatury Rządu na Kraj oraz podjęła współpracę z Armią Krajową.

Od 1943 roku angażowała się w pomoc mieszkańcom atakowanym przez nacjonalistów ukraińskich. Zajmowała się również ocalałymi uchodźcami, którzy w Krzemieńcu znajdowali schronienie. Organizowała transporty sierot i matek z dziećmi do Krakowa. Zbierała także świadectwa osób, które ocalały z ludobójstwa.

11 maja 1944 roku została aresztowana przez Sowietów i więziona przez trzy i pół miesiąca w Krzemieńcu i Zbarażu. Nie skorzystała z możliwości tzw. repatriacji, jaka objęła Kresy Południowo-Wschodnie po zakończeniu wojny. Mimo niebezpieczeństwa oraz szykan ze strony władzy sowieckiej podjęła walkę o zachowanie języka i kultury polskiej. Wraz z matką uczyła tajemnie w swoim domu języka polskiego, a podręcznikiem stał się własnoręcznie napisany Elementarz Dziecka Polskiego.

Fot. Towarzystwo Odrodzenia Kultury Polskiej im. Juliusza Słowackiego w Krzemieńcu

Po śmierci matki w 1955 roku samotnie kontynuowała działalność. W latach 1944-1974 była organistką oraz prowadziła chór parafialny w kościele św. Stanisława, który był jedynym czynnym na Wołyniu kościołem katolickim z Liturgią w języku polskim. Swój dom udostępniła posługującym w Krzemieńcu księżom, Jakubowi Macyszynowi i Bronisławowi Mireckiemu. W latach 1953-1999 była katechetką.

Przez lata działalności pedagogicznej uczyła patriotyzmu i języka ojczystego. Włożyła wiele wysiłku w ratowanie materialnego dziedzictwa Krzemieńca: opiekowała się polskimi grobami, m.in. matki Juliusza Słowackiego oraz profesorów Liceum Krzemienieckiego, zadbała, aby na krzemienieckim cmentarzu uczczono pamięć ks. Jakuba Macyszyna.

Irena Sandecka walczyła również o odzyskanie i remont dworu Słowackich, domagała się zwrotu kościoła licealnego, była także jedną z założycielek Towarzystwa Odrodzenia Kultury Polskiej w Krzemieńcu, które później zainicjowało powstanie muzeum poety w mieście. Przez lata działalności cieszyła się wielkim autorytetem i zaufaniem wśród mieszkańców, stając się żywą legendą Krzemieńca.

Irena Sandecka zmarła 25 marca 2010 roku w wieku 98 lat.

Opr. na podst. archiwum.ipn.gov.pl, niedziela.pl