Józef Piłsudski w 1916 r. jako dowódca Pierwszej Brygady Legionów Polskich (Fot. NAC)
Jedna z najwybitniejszych postaci w dziejach Polski, polityk, wojskowy, jeden z głównych organizatorów Państwa Polskiego, inicjator formowania Legionów Polskich, jeden z Ojców Niepodległości. O życiorysie Józefa Piłsudskiego wypada mówić przez pryzmat dziejowych przemian, do których dochodziło na początku XX wieku. Żył w niezwykłych czasach, kiedy Polska była pod zaborami, a później odbudowywała swoją niepodległość. Jako lider państwa był niejednokrotnie chwalony, ale też posądzany. W 155. rocznicę z dnia urodzin Józefa Piłsudskiego zapraszamy do zapoznania się z najważniejszymi kartami jego życiorysu.
Dzieciństwo, wykształcenie i początki kariery politycznej
Józef Piłsudski urodził się 5 grudnia 1867 roku w Zułowie na dzisiejszej Litwie w zbiedniałej rodzinie szlacheckiej o patriotycznych tradycjach. Po maturze podjął studia medyczne na Uniwersytecie w Charkowie. Tam zaczął działalność konspiracyjną w niepodległościowych organizacjach studenckich. W 1887 roku został aresztowany pod zarzutem udziału w zamachu na cara Aleksandra III Romanowa, po czym zesłano go na Syberię, skąd powrócił po pięciu latach.
Od 1892 roku przebywał w Wilnie. Wstąpił do Sekcji Litewskiej Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS), szybko stając się jednym z jej liderów, wchodząc w skład Centralnego Komitetu Robotniczego. W 1894 rozpoczął wydawanie nielegalnego pisma „Robotnik”, będącego organem PPS, w którym pełnił funkcję redaktora. Po wybuchu rewolucji w Rosji w 1905 roku został szefem Wydziału Spiskowo-Bojowego, kierującego Organizacją Bojową PPS. Dokonywali oni zamachów na carskich dygnitarzy, ataków na kasy powiatowe i pociągi przewożące pieniądze. Mimo walki o wolność Polski przez dużą część społeczeństwa byli postrzegani jako zwykli bandyci.
Józef Piłsudski w 1872 r., w wieku ok. 5 lat (Fot. Danuta Łomaczewska / East News)
W listopadzie 1906 doszło do rozłamu w PPS. Józef Piłsudski stanął na czele PPS-Frakcji Rewolucyjnej. Dwa lata później we Lwowie z jego inicjatywy powstał konspiracyjny Związek Walki Czynnej, kierowany przez Kazimierza Sosnkowskiego – wówczas instruktora Organizacji Bojowej PPS. ZWC miał być w zamyśle Józefa Piłsudskiego zalążkiem późniejszej armii polskiej. W tym czasie był on głównym twórcą orientacji antyrosyjskiej, planującej w oparciu o Austro-Węgry doprowadzenie do odzyskania przez Polskę niepodległości.
Wkład w odzyskanie przez Polskę Niepodległości
W okresie poprzedzającym wybuch I wojny światowej – wymarzonej wielkiej wojny między zaborcami – Józef Piłsudski zaangażował się w organizowanie rozmaitych grup paramilitarnych w Galicji. Związek Walki Czynnej wiązał swą działalność z organizacjami jawnymi takimi jak Związek Strzelecki we Lwowie, Towarzystwo „Strzelec” w Krakowie i Polskie Drużyny Strzeleckie. W 1912 roku Józef Piłsudski został wybrany na Komendanta Głównego Związku Strzeleckiego.
Po wybuchu I wojny światowej podległa mu I Kompania Kadrowa przekroczyła granicę zaboru rosyjskiego z zamiarem wywołania w Królestwie Polskim narodowego powstania. Wobec załamania się tej koncepcji Józef Piłsudski przystąpił do Naczelnego Komitetu Narodowego i z podległych sobie oddziałów utworzył 1 pułk piechoty Legionów Polskich. W sierpniu 1914 roku z jego inicjatywy rozpoczęto tworzenie w Królestwie Polskim tajnej organizacji zbrojnej w oparciu o członków Związku Walki Czynnej i Polskich Drużyn Strzeleckich. W październiku tegoż roku przyjęła ona nazwę Polskiej Organizacji Wojskowej.
Sztab oficerów legionowych z komendantem Józefem Piłsudskim. Kielce, sierpień 1914 r. (Fot. NAC)
W 1917 roku Józef Piłsudski został szefem Departamentu Wojskowego Tymczasowej Rady Stanu. Po kryzysie przysięgowym w Legionach Polskich został aresztowany i osadzony w niemieckiej twierdzy w Magdeburgu, co wzmocniło jego renomę jako bojownika o niepodległość Polski. Uwolniony w początku listopada 1918 roku przybył do Warszawy. Rada Regencyjna przekazała mu władzę wojskową i cywilną oraz naczelne dowództwo nad siłami zbrojnymi. 22 listopada tegoż roku objął urząd Tymczasowego Naczelnika Państwa. W czasie wojny polsko-bolszewickiej osobiście kierował wyprawą wileńską i kijowską oraz Bitwą Warszawską i Bitwą nad Niemnem. 19 marca 1920 roku został mianowany Marszałkiem Polski.
Przewrót majowy i ostatnie lata życia Józefa Piłsudskiego
Po uchwaleniu konstytucji marcowej, znacząco ograniczającej rolę głowy państwa, zrezygnował z ubiegania się o urząd prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Po zamordowaniu pierwszego prezydenta Gabriela Narutowicza wycofał się z życia publicznego. Zrzekł się wszelkich funkcji państwowych i osiadł w dworku w Sulejówku. Jednak pogarszająca się sytuacja polityczna w kraju sprawiła, że pod koniec 1925 Józef Piłsudski zdecydował się wrócić do czynnego udziału w życiu politycznym.
W 1926 roku przeprowadził wojskowy zamach stanu, przejmując realną władzę w państwie. Od 28 sierpnia był Generalnym Inspektorem Sił Zbrojnych i potencjalnym Naczelnym Wodzem w wypadku wojny, miał również stanowisko ministra spraw wojskowych, a przejściowo także premiera. Podjął się demontażu instytucji demokratycznych, zbudował skupione wokół siebie środowisko tak zwanej Sanacji i uzależnił od siebie zarówno parlament, jak i prezydenta, na którego wyznaczono profesora chemii, Ignacego Mościckiego.
Marszałek Józef Piłsudski przed spotkaniem z prezydentem RP Stanisławem Wojciechowskim na moście Poniatowskiego, 12 maja 1926 r. (Fot. domena publiczna)
Józef Piłsudski skupiał się przede wszystkim na sprawach wojskowych, uważając armię za jedyną siłę zdolną do ochrony suwerenności państwa. Pełnię władzy przejął w 1930 roku na skutek zmanipulowanych wyborów parlamentarnych nazywanych „wyborami brzeskimi”. W grudniu tegoż roku zrezygnował ze stanowiska szefa rządu ze względów zdrowotnych. Później na pierwszym spotkaniu z przedstawicielami najwyższych władz państwowych Józef Piłsudski oświadczył, iż ma zamiar ograniczyć swe interwencje w sprawy państwa i ponownie skupić się na wojsku. Już w tym czasie postulował prowadzenie polityki równowagi między Niemcami a ZSRR. Planował także współpracę z aliantami zachodnimi – Francją i Wielką Brytanią oraz zaprzyjaźnionymi sąsiadami – Łotwą, Rumunią i Węgrami.
Już od zamachu majowego, członkowie Sanacji planowali zmianę konstytucji w tym kierunku, aby prezydent posiadał jak największy zakres władzy. Józef Piłsudski podpisał nową konstytucję 23 kwietnia 1935 roku. Marszałek zmarł 12 maja 1935 roku na raka wątroby w niespełna trzy tygodnie po uchwaleniu konstytucji kwietniowej, mającej ugruntować jego pozycję polityczną. Jego pogrzeb stał się wielką manifestacją jedności narodowej. Pochowany został na Wawelu w krypcie św. Leonarda, a jego serce złożono w grobie matki na wileńskiej Rossie.
Opr. na podst. ciekawostkihistoryczne.pl, bitwawarszawska.pl, dzieje.pl
