Maria Skłodowska-Curie wiele poświęciła dla nauki (Fot. domena publiczna)

Maria Skłodowska-Curie – chemik i fizyk, współtwórca nauki o promieniotwórczości. Jest jedną z najbardziej znanych Polek na świecie, gdyż została wyróżniona Nagrodą Nobla. Jest pierwszą kobietą noblistką, a zarazem jedyną, która została laureatką w dwóch dziedzinach – fizyki i chemii. W 155. rocznicę z dnia urodzin wybitnej polskiej noblistki zapraszamy do zapoznania się z jej życiorysem.

Dzieciństwo i wykształcenie Marii Skłodowskiej

Maria Skłodowska urodziła się 7 listopada 1867 roku w Warszawie w rodzinie Władysława i Bronisławy Skłodowskich. Ojciec był nauczycielem matematyki, fizyki i chemii, a matka dyrektorką jednej z najlepszych ówczesnych warszawskich pensji dla dziewczyn. Od wczesnego dzieciństwa wykazywała się niezwykłymi zdolnościami zarówno do przedmiotów ścisłych, jak i humanistycznych.

Mając 15 lat, ukończyła ze złotym medalem Żeńskie Gimnazjum Rządowe w Warszawie. Była to jedyna placówka umożliwiająca zdobycie patentu nauczycielskiego. Po ukończeniu nauki Maria Skłodowska pracowała jako nauczycielka u bogatych ziemian lub jako guwernantka w Warszawie, udzielała też korepetycji. Interesowała się socjologią, matematyką, fizyką, literaturą, pisała wiersze.

Maria Skłodowska z siostrą Zofią (Fot. bg.agh.edu.pl)

Poza tym kontynuowała samodzielną naukę, uczęszczając równocześnie na kursy tajnego Uniwersytetu Latającego, gdzie pogłębiała wiedzę w zakresie nauk przyrodniczych i socjologii. Były to kursy dokształcające zorganizowane przez kobiety dla kobiet. Nierzadko wykładali tam wybitni uczeni.

Początki kariery naukowej przyszłej noblistki

Przygotowania do pracy badawczej w dziedzinie chemii i fizyki rozpoczęła w laboratorium przy Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie. Ze względu na to, że działające na terenach polskich uniwersytety nie przyjmowały kobiet, w 1891 roku wyjechała do Paryża. Tam rozpoczęła studia na Sorbonie na Wydziale Przyrodniczo-Matematycznym. Pragnęła się uczyć, by móc wrócić do rodziny i pracować dla dobra Ojczyzny. W roku 1893 uzyskała licencjat z nauk fizycznych z oceną „bardzo dobrze”, a rok później z matematyki z oceną „dość dobrze”.

Chcąc kontynuować pracę naukową, wróciła do Polski. Starała się o posadę na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie zamierzała przygotować rozprawę doktorską. Choć drzwi uczelni w tym czasie zaczynały się uchylać dla kobiet, o doktoratach dla kobiet nie było nawet mowy. Nie mogąc znaleźć pracy, wróciła do Paryża. W 1894 roku poślubiła 35-letniego francuskiego fizyka Piotra Curie, który był wykładowcą w Szkole Fizyki i Chemii. Spotkali się u znajomych i szybko się zaprzyjaźnili.

Maria Skłodowska-Curie z mężem w laboratorium (Fot. domena publiczna)

Jak pisała w swoich wspomnieniach, oboje marzyli tylko o spokojnym kącie, gdzie mogliby wspólnie mieszkać i pracować. Pensja Piotra Curie nie wystarczała na utrzymanie, zatem by wesprzeć męża, kobieta ukończyła z wynikiem celującym specjalny kurs dla nauczycielek szkół żeńskich. Jednocześnie pracowała w laboratorium. Pracę łączyła ze zwykłymi obowiązkami żony, a z czasem i matki.

Odkrycia naukowe małżeństwa Curie i Nagroda Nobla w dziedzinie fizyki

Właśnie Maria Skłodowska-Curie zainteresowała małżonka zagadnieniem promieniotwórczości, co w konsekwencji przyniosło wspólne odkrycie w 1898 roku nowych pierwiastków – polonu, nazwanego na cześć jej Ojczyzny, oraz niedługo potem radu. Za laboratorium służyła małżeństwu stara szopa, dawne prosektorium szkoły medycznej. W 1903 roku razem ze swoim współpracownikiem Henrim Becquerelem otrzymali Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki za badania nad promieniotwórczością. Wszystkie metody wydzielania i działania promieniotwórczych pierwiastków publikowali w pracach naukowych.

Piotr Curie otrzymał specjalnie dla niego powołaną katedrę profesorską na Sorbonie, a jego żona została zatrudniona w niej jako kierownik laboratorium, tym samym stając się pierwszą kobietą zatrudnioną jako pracownik naukowy na wyższej uczelni. Maria Skłodowska-Curie otrzymała również tytuł doktora fizyki. W 1906 roku Piotr Curie zginął w wypadku. Kobieta została sama z dwójką małych dzieci. Rada naukowa Sorbony podjęła decyzję o przekazaniu jej katedry, ponieważ nikt w ówczesnym świecie naukowym nie wiedział tyle o promieniotwórczości, co ona.

Dyplom Nagrody Nobla z 1911 roku (Fot. domena publiczna)

Jako pierwsza kobieta na świecie, została kierownikiem katedry w szkole wyższej i rozpoczęła regularne wykłady dla studentów, kontynuując jednocześnie badania. W 1911 roku za wydzielenie czystego radu otrzymała drugą Nagrodę Nobla, tym razem w dziedzinie chemii. Marzyła o powołaniu do życia Instytutu Radowego, do czego doszło w 1914 roku w Paryżu, a w 1932 w Warszawie.

Okres wojenny i międzywojenny w życiu wybitnej Polki

Wybuch I wojny światowej zastał Marię Skłodowską-Curie w Paryżu. Studentów i większość wykładowców wcielono do armii. Badaczka nie chciała pozostać bezużyteczna. Dowiedziawszy się, że w szpitalach polowych nie ma aparatów rentgena, postanowiła zorganizować służbę rentgenowską. Udało jej się urządzić 20 wozów służby radiologicznej. Ze względu na brak wykwalifikowanych pracowników wraz z córką przeprowadzała przyspieszone kursy obsługi aparatury dla kobiet.

Maria Skłodowska-Curie za kierownicą ambulansu rentgenowskiego (Fot. domena publiczna)

Często zdarzało się, że sama zasiadała za kierownicą furgonetki i jechała na linię frontu, gdzie długie godziny prześwietlała rannych. Dzięki jej pracy i talentom organizacyjnym na terenie Francji powstało około 200 stacji rentgenowskich, w których tylko w latach 1917-1918 wykonano milion sto tysięcy zdjęć rentgenowskich. Po wojnie skupiła się na zbieraniu funduszy na Instytuty Radowe w Paryżu i Warszawie. Czynnie działała na międzynarodowych forach na rzecz reform w dziedzinie edukacji, walcząc o fundusze, stypendia i szerszy dostęp do wiedzy dla tych, których nie było na to stać.

Nie tylko siła jej charakteru była niezwykła, ale również siła organizmu. Maria Skłodowska-Curie zmarła w 1934 roku na białaczkę wywołaną przez ponad 30-letnie poddawanie się działaniu promieni radioaktywnych. Minęło wiele lat, zanim udowodniono, że substancje promieniotwórcze nie tylko pomagają leczyć raka, ale również go wywołują. Pogrzeb Marii Skłodowskiej-Curie odbył się na cmentarzu w Sceaux. Kobieta spoczęła obok męża. W 1995 roku prochy małżonków spoczęły w miejscu pochówku francuskich bohaterów narodowych – na paryskim Panteonie. Była pierwszą kobietą uhonorowaną w ten sposób i pierwszą osobą nieurodzoną we Francji, która tam spoczęła.

Opr. na podst. dzieje.pl, muzhp.pl