Stanisław Moniuszko (Fot. Polona)
Stanisław Moniuszko przeszedł do historii jako „ojciec polskiej opery narodowej”, a także czołowy przedstawiciel gatunku pieśni w muzyce polskiej. Kompozytor, organista, dyrygent i pedagog urodził się 5 maja 1819 roku na terenie dzisiejszej Białorusi. Zmarł natomiast 4 czerwca 1872. W 150. rocznicę jego śmierci przestawiamy najważniejsze karty życiorysu Stanisława Moniuszki.
Dzieciństwo przyszłego wybitnego twórcy
Urodził się 5 maja 1819 roku w Ubielu koło Mińska w rodzinie ziemiańskiej o patriotycznych tradycjach. Jego ojciec Czesław uczestniczył w kampanii napoleońskiej. O wczesną edukację muzyczną przyszłego kompozytora dbała jego matka, Elżbieta, z domu Madżarska, pod której okiem uczył się gry na fortepianie.
W 1827 roku rodzice postanowili przenieść się do Warszawy, żeby zapewnić młodemu Stanisławowi dobre wykształcenie. Uczęszczał do gimnazjum ojców pijarów, a muzyki zaczął go uczyć August Freyer, organista w kościele ewangelicko-augsburskim. Tuż przed wybuchem powstania listopadowego rodzina wróciła do Ubiela. Później po przenosinach do Mińska od 1830 roku kontynuował edukację muzyczną u pianisty i dyrygenta Dominika Stefanowicza.
Ponieważ Szkoła Główna Muzyki prowadzona przez Józefa Elsnera, w której uczył się między innymi Fryderyk Chopin, została zamknięta po powstaniu listopadowym, Stanisław Moniuszko musiał wyjechać na studia do Berlina. Od 1837 roku uczył się tam harmonii, kontrapunktu, instrumentacji i dyrygentury pod kierunkiem Carla Friedricha Rungenhagena, dyrektora Towarzystwa Muzycznego Singakademie. Pisał wtedy pieśni, utwory na fortepian, fugi, kanony, kwartet smyczkowy, pierwsze utwory sceniczne. Uczył się dyrygowania, akompaniował śpiewakom.
Dwór Moniuszków w Ubielu, szkic Napoleona Ordy (Fot. domena publiczna)
Działalność artystyczna Stanisława Moniuszki
Po ukończeniu studiów w 1840 roku wrócił do kraju. Ożenił się z poznaną kilka lat wcześniej Aleksandrą Müllerówną, z którą zamieszkał w Wilnie. Tam zarabiał na życie, ucząc prywatnie gry na fortepianie oraz pracując jako organista w kościele św. Jana. Jednocześnie podejmował się działań artystycznych mających na celu animację życia muzycznego Wilna. Zorganizował amatorski zespół chóralny oraz orkiestrę, z którymi wykonał „Requiem” Mozarta, fragmenty oratoriów „Stworzenie świata” Józefa Haydna i „Paulus” Mendelssohna.
W 1847 roku napisał dwuaktową operę „Halka”. Podobnie jak wcześniejsze dzieła, zaprezentował utwór w wersji koncertowej w Wilnie. Rozgłos zyskała jednak tylko lokalny. Nawiązane wcześniej kontakty z przedstawicielami warszawskiego mieszczaństwa i arystokracji, między innymi z Józefem Sikorskim, redaktorem naczelnym pisma „Ruch Muzyczny” oraz dyrektorem Teatrów Rządowych, gen. Ignacym Abramowiczem, przyniosły niebawem istotną zmianę w jego życiu i karierze.
Przełom nastąpił w 1858 roku, kiedy odbyła się premiera nowej, czteroaktowej wersji „Halki”, po której Stanisław Moniuszko otrzymał nominację od dyrektora Teatrów Rządowych na stanowisko dyrygenta oper polskich w warszawskim Teatrze Wielkim. Po podróży artystycznej do Francji i Niemiec przeniósł się z rodziną do Warszawy. Jego własna opera „Flis” była pierwszym dziełem, jakim wówczas dyrygował. Szybko powstawały jego następne opery: „Hrabina”, „Verbum nobile” i „Straszny dwór”, którego premiera po klęsce powstania styczniowego, miała tak wielkie powodzenie, że władze carskie zakazały spektakli po zaledwie trzech przedstawieniach.
Organy w kościele św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty w Wilnie, na których grał Stanisław Moniuszko (Fot. domena publiczna)
Po przeniesieniu się na stałe do Warszawy Stanisław Moniuszko rozpoczął również pracę w nowo założonym wówczas Instytucie Muzycznym, gdzie wykładał harmonię i kontrapunkt. Wraz z liczną rodziną, a doczekał się dziesięciorga dzieci, mieszkał w okolicach Teatru Wielkiego. Dziś przy ulicy Mazowieckiej i na Starym Mieście widnieją tablice poświęcone jego pamięci.
Całokształt twórczości wybitnego kompozytora
Większość utworów Stanisława Moniuszki stanowią pieśni, zebrane w kolejnych tomach śpiewników domowych. Był twórcą ponad 300 pieśni do słów popularnych w epoce polskich poetów. Jednak najważniejsze dzieła w dorobku kompozytora to opery, odzwierciedlające tak ważny w krajach słowiańskich nurt narodowy w muzyce romantyzmu.
Pisał też muzykę religijną i opracowania pieśni na organy, chcąc podnieść poziom muzyki wykonywanej w kościele, a także, jak sam pisał, aby pogłębić duchowe przeżycia wiernych. Muzyka instrumentalna ma zdecydowanie mniejsze znaczenie w twórczości Stanisława Moniuszki. Nie napisał ani jednej symfonii, za to wybitnym jego osiągnięciem jest uwertura fantastyczna „Bajka”. Kompozytor pozostaje jednak prawie nieznany jako twórca muzyki kameralnej, baletowej, utworów fortepianowych i organowych.
Orszak pogrzebowy Stanisława Moniuszki (Fot. domena publiczna)
Stanisław Moniuszko zmarł na atak serca 4 czerwca 1872 roku w Warszawie. Został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim. W Ubielu w latach 80. XX wieku powstało muzeum jego imienia, a spuścizna pozostała w Archiwum Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego, którego był współzałożycielem.
Opr. Karolina Szostak
