Maria Konopnicka (Fot. polona.pl)
23 maja 2022 roku przypada 190. rocznica urodzin Marii Konopnickiej, jednej z najwybitniejszych polskich poetek pozytywizmu, pisarki, tłumaczki i publicystki. Z tej okazji Sejm Rzeczypospolitej Polskiej ustanowił ją patronką bieżącego roku, a my zapraszamy do zapoznania się z jej życiorysem.
„Dokonała przełomu w polskiej literaturze dla dzieci, podnosząc tę dziedzinę pisarstwa na wyżyny artyzmu. Za pomocą utworów literackich protestowała przeciwko antypolskiej polityce zaborców i niesprawiedliwości społecznej. Współorganizowała protest światowej opinii publicznej przeciwko niemieckim represjom wobec dzieci polskich we Wrześni w latach 1901-1902 i ustawom wywłaszczeniowym. Walczyła o prawa kobiet oraz pomagała uwięzionym z przyczyn politycznych przez rosyjskie władze” – czytamy w uchwale sejmowej.
Dzieciństwo i lata młodości Marii Konopnickiej
Maria Konopnicka przyszła na świat 23 maja 1842 roku w Suwałkach jako córka Józefa Wasiłowskiego i Scholastyki z Turskich. Miała pięcioro rodzeństwa. Kiedy skończyła 7 lat, wraz z rodziną przeniosła się do Kalisza. W 1854 roku zmarła matka przyszłej poetki. Wychowywaniem dzieci zajął się wówczas ojciec. Był człowiekiem o surowej i poważnej religijności, udzielającym swoim dzieciom wymagających nauk moralnych. Zarazem uchodził za miłośnika i znawcę literatury, w związku z czym zapoznał Marię Konopnicką z dziełami wielu wybitnych autorów, w tym Adama Mickiewicza, Zygmunta Krasińskiego, Juliusza Słowackiego czy Cycerona.
Maria Konopnicka (Fot. Monkpress / East News)
W latach 1855-1856 Maria Konopnicka uczyła się u sióstr Sakramentek w Warszawie. W tym okresie poznała Elizę Orzeszkową, z którą się zaprzyjaźniła. Jako 20-latka wyszła za mąż za starszego o 12 lat Jarosława Konopnickiego, zubożałego ziemianina. Zamieszkali w Bronowie. W ciągu 10 lat doczekali się ośmiorga dzieci, z których przeżyło sześcioro.
Ich życie było przepełnione typowymi zwyczajami szlacheckimi – polowaniami, gwarnymi biesiadami, jarmarkami czy zjazdami. Maria Konopnicka zajęła się wychowywaniem dzieci i podejmowała rolę gospodyni domowej. Kobieta była rozczarowana swoim małżeństwem, głównie z powodu ograniczeń narzucanych jej przez męża, gdyż nie akceptował jej zamiłowania do literatury. Maria Konopnicka opuściła męża, a następnie przeprowadziła się wspólnie z dziećmi do Warszawy.
Działalność społeczna i podróże wybitnej poetki
Aby utrzymać dzieci i zapewnić im wykształcenie, zarabiała korepetycjami. Tłumaczyła również utwory literackie. Pomagała jej w tym znajomość wielu języków – francuskiego, rosyjskiego, niemieckiego, angielskiego, włoskiego oraz czeskiego. Angażowała się w konspiracyjne i jawne akcje społeczne, współorganizowała międzynarodowy protest przeciwko pruskim represjom i prześladowaniu dzieci polskich we Wrześni, ustawom uwłaszczeniowym oraz prześladowaniom unitów. Propagowała walkę o prawa kobiet oraz organizowała pomoc dla politycznych i kryminalnych więźniów.
Rękopisy Marii Konopnickiej (Fot. Biblioteka Narodowa)
W 1890 roku w wieku 48 lat Maria Konopnicka rozpoczęła prawie 20-letni etap wędrówek po Europie, nazywany przez biografów „tułaczymi latami”. Zwiedziła między innymi Włochy, Niemcy, Francję, Austrię, Czechy i Szwajcarię. Do kraju wracała okazjonalnie, nawet po tym, gdy w 1903 roku z okazji 25-lecia pracy pisarskiej otrzymała w darze dworek w Żarnowcu koło Krosna.
Życie literackie Marii Konopnickiej
Jako poetka Maria Konopnicka zadebiutowała w 1870 roku, kiedy pod pseudonimem Marko opublikowała wiersz „Zimowy poranek”. Natomiast w 1876 na łamach „Tygodnika Ilustrowanego” ukazał się jej poemat „W górach”, który spotkał się z pozytywną recenzją Henryka Sienkiewicza. Swój pierwszy tomik „Poezje” Maria Konopnicka wydała w 1881 roku. Pisała wiersze, nowele, poematy, szkice, prace krytyczno-literackie, a także publicystyczno-reportażowe.
W swoich utworach podejmuje tematykę społeczno-polityczną, kreśli motywy chłopskiego losu, głodu, ciężkiej pracy, cierpienia, przemocy, krzywdy i nędzy. Pisarka zachęca odbiorców do działania w celu przezwyciężania społecznej niesprawiedliwości oraz przyjmowania patriotycznej postawy. Często doprowadza czytelnika do wzruszenia i współczucia. Stosuje również różnego rodzaju symbolikę, między innymi biblijną czy romantyczną, a także odwołania do tradycji, literatury i sztuki europejskiej. Jej twórczość jest również przepełniona sentymentalizmem oraz liryzmem.
Grób Marii Konopnickiej na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie (Fot. Daniel Nalepka)
Maria Konopnicka opublikowała wiele utworów dla dzieci, w tym baśnie, wiersze i opowiadania. Unika w nich przesadnego dydaktyzmu, lecz skupia się na pobudzaniu wrażliwości estetycznej młodych odbiorców. Często w swojej literaturze ukazuje niesprawiedliwość społeczną przy użyciu obrazu skrzywdzonego dziecka. W jej twórczości można znaleźć motywy fantastyczne, a także umiejętne połączenie atmosfery powagi i żartu.
Była również redaktorką demokratycznego pisma kobiecego „Świt”. Współpracowała z wieloma innymi czasopismami jako krytyk literacki, w tym z „Gazetą Polską”, „Kłosem” czy „Kurierem Warszawskim”. Maria Konopnicka napisała wiele ważnych utworów. Do najbardziej znanych można zaliczyć: dziecięce utwory „Na jagody”, „O krasnoludkach i sierotce Marysi”, „Nasza szkapa”; pieśń: „Rota”; zbiory wierszy: „Poezje”, „Śpiewnik historyczny 1767-1863”, „Ludziom i chwilom”; nowele: „Moi znajomi”, „Na drodze”, „Ludzie i rzeczy”.
Śmierć Marii Konopnickiej
Maria Konopnicka zmarła na zapalenie płuc 8 października 1910 roku we Lwowie, a 11 października została pochowana na lwowskim cmentarzu Łyczakowskim. Jej grób został umieszczony na Panteonie Wielkich Lwowian. Pogrzeb zorganizowała Maria Dulębianka, malarka i wieloletnia przyjaciółka Marii Konopnickiej. W wydarzeniu tym uczestniczyło niespełna 50 tysięcy osób. Stało się ono głośną manifestacją o charakterze patriotycznym.
Opr. na podst. national-geographic.pl, dzieje.pl
