Krzysztof Kamil Baczyński z matką Stefanią (Fot. zeszytyliterackie.pl)

Sejm Rzeczypospolitej Polskiej ustanowił rok 2021 rokiem Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, w uznaniu jego zasług dla polskiej sztuki, niepodległości oraz kultury. W styczniu tego roku obchodzona była setna rocznica jego urodzin. W dniu śmierci poety, który zginął w Powstaniu Warszawskim, przedstawiamy jego sylwetkę.

Dzieciństwo przyszłego poety

Krzysztof Kamil Baczyński urodził się 22 stycznia 1921 roku w Warszawie jako syn Stanisława Baczyńskiego i Stefanii Zieleńczyk. Matka jego, katoliczka z zasymilowanej żydowskiej rodziny, była nauczycielką i autorką szkolnych podręczników. Ojciec Krzysztofa Kamila był działaczem Polskiej Partii Socjalistycznej, żołnierzem Legionów Polskich, oficerem Wojska Polskiego, a także pisarzem i krytykiem literackim. Ojciec brał udział w powstaniu śląskim, a dziadek w styczniowym.

Rodzice Krzysztofa Kamila nie żyli ze sobą w wielkiej zgodzie, dlatego też w końcu doszło do separacji. Wrażliwy, nerwowy i chorowity chłopak bardzo przeżył ich rozstanie. W kolejnych latach Baczyńskiego samotnie wychowywała jego matka. W dzieciństwie Krzysztof Kamil często chorował – zmagał się z astmą, miał słabe serce i stale był zagrożony gruźlicą.

Początki twórczości Krzysztofa Baczyńskiego

Krzysztof Kamil Baczyński zaczął pisać wiersze już jako uczeń warszawskiego gimnazjum im. Stefana Batorego. Nie był wybitnym uczniem, na świadectwach przeważały trójki. Najwyższe oceny zbierał z rysunków. W szkole średniej Baczyński należał do tajnego radykalnego ugrupowania socjalistycznego „Spartakus”. Z tego okresu pochodzi jego pierwszy znany wiersz „Wypadek przy pracy” (1936). Był też harcerzem. Zdał maturę w maju 1939 roku, miesiąc później zmarł jego ojciec, a we wrześniu wybuchła wojna.

W okresie okupacji Baczyński mieszkał przy ul. Hołówki 3. Po utworzeniu w 1940 roku getta w Warszawie pozostał z matką po aryjskiej stronie, ryzykując, w razie wykrycia żydowskiego pochodzenia, rozstrzelanie na miejscu. W czerwcu 1942 roku Krzysztof Kamil Baczyński ożenił się ze studentką podziemnej polonistyki Barbarą Drapczyńską. Małżeństwo okazało się wyjątkowo dobrane i zgodne.

Od jesieni 1942 do lata 1943 studiował polonistykę na tajnym Uniwersytecie Warszawskim. Poza tym zajmował się pracą dorywczą: szklił okna, malował szyldy, pracował u węglarza, przyjmował telefonicznie zlecenia w Zakładach Sanitarnych.

Krzysztof Kamil Baczyński „Noc samobójcza”. Recytuje Anita Czirkowa

Krzysztof Baczyński w czasie okupacji

Podczas okupacji Baczyński ukończył podziemną Szkołę Podchorążych Rezerwy „Agricola”, uczestniczył w kilku akcjach sabotażowych, m.in. w wysadzeniu pociągu niemieckiego na trasie Tłuszcz-Urle, która została przeprowadzona 27 kwietnia 1944 roku.

Krzysztof rwał się do czynnego udziału w akcjach zbrojnych, choć dowódcy niechętnie ryzykowali życie znanego i cenionego już wówczas poety. Na wieść o wstąpieniu Baczyńskiego do oddziału dywersyjnego historyk literatury polskiej Stanisław Pigoń powiedział krytykowi literackiemu Kazimierzowi Wyce: „Cóż, należymy do narodu, którego losem jest strzelać do wroga z brylantów”.

Baczyński w okresie okupacji niemieckiej ogłosił cztery tomiki poezji: „Zamknięty echem” (lato 1940), „Dwie miłości” (jesień 1940), „Wiersze wybrane” (maj 1942) i „Arkusz poetycki nr 1” (1944). Jego utwory drukowała również prasa podziemna. Poruszał problemy uniwersalne i ponadczasowe, pisząc w imieniu tak swoim, jak i swego pokolenia. Poezja Krzysztofa Baczyńskiego wyraża emocje i los pokolenia Kolumbów. Pisał wiersze katastroficzne, chciał zmierzyć się ze swoją epoką, opisać czas wojny, która w jego wierszach ukazana jest jako ogromna, niszczycielska siła, niszcząca dawne systemy wartości i wprowadzająca nowe, okrutne prawa.

Od lipca 1943 Baczyński należał do II plutonu „Alek” 2. kompanii „Rudy” batalionu Zośka Armii Krajowej w stopniu starszego strzelca pod ps. Krzysztof. Rozkazem dowódcy pchor. Andrzeja Romockiego, z 1 lipca 1944 Baczyński został zwolniony z pełnionych funkcji „z powodu małej przydatności w warunkach polowych z jednoczesną prośbą o objęcie nieoficjalnego stanowiska szefa prasowego kompanii”. Chodziło oczywiście o odsunięcie poety od walki.

Baczyński jednak nie skapitulował. Kilka dni później przeszedł do harcerskiego batalionu „Parasol” na stanowisko zastępcy dowódcy III plutonu 3. kompanii. W „Parasolu” przyjął pseudonim „Krzyś”.

Krzysztof Kamil Baczyński walczył w Powstaniu Warszawskim (Foto. wikimedia.org)

Śmierć Krzysztofa Baczyńskiego

Wybuch Powstania Warszawskiego zaskoczył Krzysztofa Baczyńskiego w rejonie Placu Teatralnego, gdzie został wysłany po odbiór butów dla oddziału. Nie mogąc przedostać się na miejsce koncentracji macierzystej jednostki na Woli, przyłączył się do oddziału złożonego z ochotników, którymi dowodził ppor. Lesław Kossowski, ps. Leszek.

Poeta zginął w Pałacu Blanka 4 sierpnia około godziny 16. W jednym z pokojów rozmawiał z kolegą z oddziału. Stał obok okna. W pewnym momencie wychylił się trochę zza muru. Trafił go niemiecki snajper strzelający z gmachu Teatru Wielkiego. 1 września zginęła jego żona, Barbara. Ich wspólny grób znajduje się na Cmentarzu Wojskowym na warszawskich Powązkach.

Upamiętnienie Krzysztofa Baczyńskiego

W roku 2018 Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Andrzej Duda pośmiertnie odznaczył Krzysztofa Kamila Baczyńskiego Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. Poeta otrzymał też Medal za Warszawę oraz został odznaczony ustanowionym w roku 1966 przez gen. Tadeusza Bora-Komorowskiego Krzyżem Armii Krajowej.

Z okazji roku Baczyńskiego organizowano wiele wydarzeń upamiętniających tego wybitnego poetę, jednego z najwybitniejszych przedstawicieli pokolenia Kolumbów. Między innymi portal PolskieRadio24.pl przygotował serwis internetowy składający się z unikatowych nagrań archiwalnych Polskiego Radia, wspomnień, wierszy w interpretacji wybitnych polskich aktorów, a także piosenek do tekstów Baczyńskiego. Również tegoroczne już szóste Dni Kultury Polskiej w dawnym Stanisławowie zaakcentują na tej słynnej postaci.

Opr. na podst. dzieje.pl, polskieradio.pl