Ks. Józef Smaczniak, ok. 1925 r. (Fot. ze zbiorów Heleny Ciećkiewicz)
8 sierpnia 2020 roku została umieszczona w rzymskokatolickim kościele parafialnym w Nadwórnej marmurowa płyta upamiętniająca tamtejszego proboszcza księdza Józefa Smaczniaka, gorliwego kapłana i żarliwego patriotę, filantropa, uczestnika konspiracji podczas II wojny światowej, zamęczonego w stanisławowskim więzieniu. Inicjatorem tego komemoratywnego przedsięwzięcia było Stowarzyszenia „Res Carpathica” z Warszawy przy pełnej akceptacji gospodarza świątyni, ks. prob. Mateusza Świstaka oraz ks. abp. metropolity Mieczysława Mokrzyckiego (Kuria Metropolitalna we Lwowie), a zostało ono współfinansowane przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej oraz Stowarzyszenie „Res Carpathica”.
Projekt tablicy, z tekstami w językach polskim i ukraińskim, wykonał art. rzeźb. Krzysztof Jurków, on też podjął się jej wykonania i zainstalowania w kruchcie nadwórniańskiej świątyni – w jej najstarszej cześći, tzw. „starym kościele”.
Tu wypada przetoczyć najistotniejsze fakty z biografii ks. Smaczniaka – w oparciu o publikację „Całe życie uczył miłości Boga i Polski – rzecz o ks. Józefie Smaczniaku”, autorstwa Marka Zalotyńskiego, Rocznik Mielecki 2011.
Ks. Józef Smaczniak z parafianami przed plebanią w Nadwórnej (Fot. odsieczdlanadwornej.pl)
Józef Smaczniak ps. okupacyjny „Nadworny” urodził się 22 października 1895 w Rzochowie koło Mielca jako syn Kaspra i Marianny z domu Siewierskiej. W roczniku 1913/14 ukończył c.k. Gimnazjum w Mielcu, w 1915 r. wstąpił jako alumn do lwowskiego seminarium, studiując jednocześnie na Uniwersytecie Lwowskim; w 1919 r. ukończył Seminarium Duchowne we Lwowie i został wyświęcony. Następnie, od 1 września 1919 do 31 sierpnia 1923 r. był wikariuszem w Janowie koło Lwowa, zaś od 1 września do 31 sierpnia 1928 r. – w parafii św. Wojciecha w Cieszanowie. Tam to, m.in. z jego inicjatywy, powstało w 1925 r. Prywatne Miejskie Seminarium Nauczycielskie Koedukacyjne; już w tym czasie był bardzo czynny społecznie. Od 1 września 1929 r. do 20 sierpnia 1931 r. przebywał jako wikary w Złoczowie, będąc w tamtejszym gimnazjum nauczycielem religii i historii. W 1931 r. przybył do Nadwórnej (powiatowego miasta k. Stanisławowa), gdzie do października 1933 r. był administratorem i wikarym, a później, jako następca ks. Tomasza Trzebuni – proboszczem tamtejszej parafii Wniebowzięcia NMP i opiekunem m.in. filialnej kaplicy w Rafajłowej (w której co dwa tygodnie odprawiał niedzielną mszę świętą) należącej do nadwórniańskiej parafii. Niebawem doprowadził do rozpoczęcia rozbudowy kościoła w Nadwórnej, niestety prace te przerwała wojna. Dał się też poznać jako organizator tamtejszego szkolnictwa – w 1936 r. współtworzył w tym mieście gimnazjum, w którym uczył religii i historii. Doprowadził także do wybudowania w Nadwórnej Domu Parafialnego – polskiego centrum kulturalno-oświatowego. Działalność ks. Smaczniaka została zauważona i uhonorowana – w 1936 r. przyjął z rąk Prezydenta Ignacego Mościckiego Złoty Krzyż Zasługi.
Tablica w kościele pw. Wniebowzięcia NMP w Nadwórnej (Fot. rescarpathica.pl)
W czasie okupacji sowieckiej i niemieckiej prowadził w Nadwórnej aktywną pracę konspiracyjną, skupiając wokół siebie ruch oporu na tym terenie. Organizował akcje wysyłania paczek z pomocą polskim rodzinom deportowanym w głąb Rosji, wspierał i pomagał Żydom, kierował punktem przerzutu przez Gorgany poczty kurierskiej pomiędzy okupowanym krajem a Rządem RP na uchodźctwie. Mimo że został uprzedzony przed aresztowaniem i mógł zbiec, odmówił pomocy i pozostał na miejscu. Po zaaresztowany przez Gestapo w dniu 17 sierpnia 1941 r. został poddany okrutnemu, niemal rocznemu, śledztwu, podczas którego nikogo nie wydał. Zmarł 17 czerwca 1942 r. na tyfus w niemieckim więzieniu w Stanisławowie. Miejsce pochówku ks. Smaczniaka jest nieznane, spoczywa bezimiennie prawdopodobnie w Czarnym Lesie koło Stanisławowa (dziś Iwano-Frankiwska).
Uroczyste odsłonięcie płyty poświęconej ks. Smaczniakowi w kościele w Nadwórnej jest zaplanowane na 25 października 2020 r. – to data bliska 125-ej rocznicy Jego urodzin. Jeśli okoliczności pozwolą, wydarzeniu będzie towarzyszyć lokalna sesja historyczna poświęcona jego Bohaterowi, w której uczestniczyć będą miejscowi parafianie, goście z Polski (m.in. z rodzinnej parafii ks. Smaczniaka z Rzochowa-Mielca, przedstawiciele fundatorów) oraz reprezentanci miejscowych władz i regionaliści z Nadwórnej. O możliwości i miejscu zorganizowania powyższego organizatorzy będą informować z wyprzedzeniem wobec daty planowanych zdarzeń.
Tekst: Jan Skłodowski
