Okres II wojny światowej stał się dla Polski i Polaków okresem walki o zachowanie niepodległości, walki bardzo trudniej, gdyż wróg otaczał z dwóch stron. Hitlerowskie Niemcy z Zachodu i Stalinowska Rosja ze Wschodu.

Każde z tych państw prowadziło swoją politykę represyjną wobec narodu polskiego i nie tylko. Akcja AB skierowana przeciwko polskiej inteligencji, obozy koncentracyjne, łapanki i wywózki oraz likwidacja kultury – oto niektóre z elementów polityki III Rzeczy wobec Polski w czasie wojny.

Natomiast Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich w swojej polityce stawiał na propagandę, Sowietyzację, wywózki do Syberii, prześladowanie kościoła, osadzanie w łagrach, które tworzyły system, zwany gułagiem oraz akcje ludobójcze. Jednym z najokrutniejszych mordów i akcji ludobójczych dokonanych przez sowietów był mord katyński.

5 marca 1940 roku na najwyższych szczeblach władzy radzieckiej przez Biuro Polityczne KC WKP (b) została podjęta decyzja o rozstrzelaniu polskich jeńców wojennych, którzy przebywali w obozach w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie oraz polskich więźniów, przetrzymywanych przez NKWD na terenach przedwojennych wschodnich województw Rzeczypospolitej.

Kwiecień 1940 roku wpisał się na karty historii Polski jako okres zbrodni katyńskiej, dokonanej w Katyniu, Charkowie i Miednoje. W wyniku mordu śmierć poniosło około 22 tysięcy polskich jeńców, byli zabijani strzałem w tył głowy, bez przedstawiania zarzutów, decyzji o zakończeniu śledztwa czy aktu oskarżenia.

Zwłoki polskich żołnierzy w Katyniu

Ofiarami zbrodni katyńskiej byli przede wszystkim przedstawiciele kadry oficerskiej oraz inteligencji, którzy stanowili potencjał obronny i intelektualny państwa polskiego. W ten sposób Sowieci chcieli doprowadzić do uległości Polaków wobec radzieckiego komunizmu.

„Metody zwalczania naszego ruchu podziemnego stosowane przez NKWD stanowiły przedmiot wyraźnego podziwu ze strony Gestapo, które chciało je sobie przyswoić także dla okupacji niemieckiej. Nie było zresztą żadnej wątpliwości co do tego, że metody NKWD górowały nad gestapowskimi. Były one stokroć bardziej niebezpieczne i skuteczne” – pisał w swojej książce „Armia podziemna” generał Tadeusz Bór-Komorowski.

Władze ZSRR ukrywały swoją odpowiedzialność za zbrodnię katyńską. Po raz pierwszy informację o odkryciu masowych grobów w Katyniu i o winie za nią Sowietów podali Niemcy 13 kwietnia 1943 roku w Radiu Berlin. Dwa dni później radio moskiewskie stwierdziło, że to Niemcy popełnili zbrodnię w 1941 roku podczas zajmowania okolic Smoleńska.

Wiąże się z tym zerwanie stosunków dyplomatycznych Związku Radzieckiego z rządem RP na uchodźctwie 25 kwietnia 1943 roku. Powodem było dążenie generała Władysława Sikorskiego do wyjaśnienia zbrodni katyńskiej. W tajnych depeszach skierowanych do prezydenta Roosevelta i premiera Churchilla Stalin zarzucił rządowi generała Sikorskiego prowadzenie w zmowie z Hitlerem wrogiej kampanii przeciwko ZSRR.

Związek Radziecki prowadził politykę zakłamywania prawdy o Katyniu do roku 1990 – w okresie PRL fałszowano wszystkie informacje na ten temat. Mimo iż w 2020 roku mija 80 rocznica tych tragicznych wydarzeń, władze rosyjskie do teraz oficjalnie nie przeprosiły, a sprawcy nie zostali ukarani.

W 2007 roku Sejm Rzeczypospolitej Polskiej ustanowił dzień 13 kwietnia Dniem Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej.

Fragmenty samolotu TU-154 M, który rozbił się pod Smoleńskiem

Ze zbrodnią katyńską związana jest jeszcze jedna tragedia narodu polskiego – katastrofa smoleńska, do której doszło 10 kwietnia 2010 roku. W wyniku rozbicia rządowego samolotu TU-154 w Smoleńsku (Federacja Rosyjska) zginął ówczesny Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Lech Kaczyński wraz z małżonką oraz 94 osobami, które mu towarzyszyły, w tym wicemarszałkowie Sejmu i Senatu oraz ostatni prezydent Polski na uchodźctwie Ryszard Kaczorowski. Delegacja rządowa udawała się do Katynia na obchody rocznicowe mordu dokonanego na Polakach w 1940 roku.

Od momentu tej tragedii prowadzono śledztwo, skierowane do ujawnienia powodów katastrofy. Na dzień dzisiejszy są trzy hipotezy z tym związane. Zgodnie z pierwszą hipotezą, katastrofa mogła być skutkiem niesprawności technicznych samolotu. Druga wersja zakłada możliwość popełnienia błędów w pilotażu lub naruszenia przez załogę przepisów lotniczych. Natomiast zgodnie z trzecią – winowajcą katastrofy jest strona trzecia, która celowo doprowadziła do katastrofy lotniczej.

Kilka dni temu w wywiadzie dla „Naszego Dziennika” prezydent RP Andrzej Duda zapytany o możliwość odkrycia prawdy o wydarzeniach sprzed 10 lat powiedział:

„Nie potrafię odpowiedzieć na to pytanie. Mam przekonanie, że tym, co może dziś pomóc w wyjaśnieniu tej katastrofy, jest wrak samolotu i czarne skrzynki, a te dowody są nadal przetrzymywane przez Rosjan. Stawia to wielki znak zapytania, jakie naprawdę są ich intencje. Można tylko wyrazić zdziwienie, że Rosjanie nie dążą do transparentności przy wyjaśnieniu katastrofy i nie chcą nam przekazać podstawowych dowodów” – mówił prezydent Duda.

W tym roku obchody rocznicowe zbrodni katyńskiej i katastrofy smoleńskiej zostały ograniczone ze względu na panującą pandemię koronawirusa COVID-19. Na Ukrainie w Dniu Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej Polscy dyplomaci z Ambasady, Ataszatu i Wydziału Konsularnego w Kijowie oraz Konsulatu Generalnego RP w Charkowie złożą wieńce, odmówią modlitwę w intencji pomordowanych i zapalą znicze na cmentarzach w Piatichatkach i Bykowni. Również odczytane zostanie przesłanie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Andrzeja Dudy. Organizatorzy uroczystości, zapraszają wszystkich, w szczególności Bliskich ofiar tragicznych wydarzeń, do udziału w tych uroczystościach za pośrednictwem transmisji online.

Opracowała: Danuta Stefanko